સિંધુ જળ સંધિ શું છે? ભારત રોક લગાવે તો પાકિસ્તાન પર શું અસર પડશે?

Indus Water Treaty: જમ્મુ અને કાશ્મીરના પહલગામમાં થયેલા મોટા આતંકવાદી હુમલા બાદ ભારત સરકારે પાકિસ્તાન સામે કડક વલણ અપનાવ્યું છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં સીસીએસની બેઠક પૂર્ણ થયા પછી, વિદેશ મંત્રાલયના પ્રવક્તાએ જણાવ્યું કે, પાકિસ્તાન સાથે સિંધુ જળ સંધિ પર રોક લગાવી છે. ઉપરાંત, પાકિસ્તાની નાગરિકોને 48 કલાકની અંદર ભારત છોડવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો છે. પાકિસ્તાનના વિઝા રદ કરવામાં આવ્યા છે. અટારી બોર્ડર બંધ કરવાનો પણ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.

સિંધુ જળ સંધિ શું છે?
સિંધુ જળ સંધિ (Indus Waters Treaty)એ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેનો એક ઐતિહાસિક જળ કરાર છે, જેના પર 1960માં હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. તેના પર ભારતના તત્કાલિન વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુ અને પાકિસ્તાનના રાષ્ટ્રપતિ ફિલ્ડ માર્શલ અયુબ ખાને હસ્તાક્ષર કર્યા હતા અને તેમાં વિશ્વ બેંકે મધ્યસ્થીની ભૂમિકા ભજવી હતી. આ કરારનો ઉદ્દેશ્ય સિંધુ નદી પ્રણાલીના પાણીની વહેંચણી અંગે ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના કોઈપણ વિવાદનો શાંતિપૂર્ણ ઉકેલ લાવવાનો હતો.

સિંધુ નદી પ્રણાલીમાં કુલ 6 મુખ્ય નદીઓ છે

1. સિંધુ
2. ઝેલમ
3. ચિનાબ
4. રાવિ
5. બિયાસ
6. સતલુજ

કરાર અંતર્ગત પાણીની વહેંચણી

• પશ્ચિમી નદીઓ: પાકિસ્તાનને સિંધુ, ઝેલમ અને ચિનાબના પાણીના અધિકાર મળ્યા.
• પૂર્વીય નદીઓ: ભારતને રાવિ, બિયાસ અને સતલુજના પાણીના અધિકાર મળ્યા.

ભારતને પશ્ચિમી નદીઓ પર મર્યાદિત ઉપયોગની મંજૂરી છે, જેમ કે:

• સિંચાઈ
• ઘર વપરાશ
• પાણી જાળવી રાખ્યા વિના વીજળી ઉત્પાદન

પાકિસ્તાન પર શું અસર પડશે?
આ પહેલી વાર છે જ્યારે ભારતે સિંધુ જળ સંધિ પર રોક લગાવી છે. પાકિસ્તાનની લગભગ 80% કૃષિ સિંચાઈ સિંધુ જળ સિસ્ટમ પર આધારિત છે. સિંધુ જળ સંધિ પર ભારતના પ્રતિબંધથી પાકિસ્તાનમાં જળસંકટ સર્જાશે અને તેની અસર કૃષિ પર પડશે. તે જ સમયે, પાકિસ્તાનમાં સિંધુ નદી સાથે સંબંધિત ઘણા જળવિદ્યુત પ્રોજેક્ટ્સ છે. આવી સ્થિતિમાં, પાણીની અછતને કારણે તેમના ઉત્પાદન પર અસર પડશે અને ઉર્જા સંકટ વધુ ઘેરું બનશે, જે પાકિસ્તાનમાં પહેલેથી જ એક મોટી સમસ્યા છે. પાકિસ્તાનના પંજાબ અને સિંધ પ્રદેશોમાં લાખો લોકો પીવાના પાણી માટે આ નદી પ્રણાલી પર આધાર રાખે છે.